پاداش مالی و انگیزه درونی

همه ما بارها و بارها خوانده ایم که پاداش مالی نیست که بر سطح عملکرد اثر زیاد دارد، پاداشهای دیگری از قبیل دیده شدن و موثر بودن هستند که به ما انگیزه میدهند. اما وقتی این بحث در جمعی مطرح میشود، مخالفان زیادی دارد. همینجا نوشتم که روزی دوستی در کارگاهی فرمود که شما ماهی یک میلیون تومان اضافه به من بده تا من به کلی آدم دیگری بشوم. (اینجا) آنجا این موضوع را کمی ریز کردم و مثالی زدم، اما امروز میخواهم از نگاهی دیگر این مسئله را نگاه کنم و بسیار علاقمند هستم که نظر شما را هم بدانم.

وقتی شما کاری را با انگیزه زیاد انجام میدهید، فراتر از وظیفه میروید و چنان کار میکنید که گوئی کار مال خودتان است، شما برای انجام آن کار انگیزه درونی دارید. انگیزه درونی است که میتواند من و شما را به آن سطح از عملکرد برساند. درست مانند مادری که برای یک لبخند چند ثانیه ای، عمرش را وقف رسیدگی به کودک دلبندش میکند.

در همین زمان اگر من کار شما را با یک پاداش مالی جبران کنم، انگیزه درونی شما را تبدیل به یک انگیزه بیرونی کرده ام. شما در نوبت اول خوشحال میشوید، اما در نوبت دوم چطور؟ هنوز حاضرید عشق و علاقه و تلاش درونی و اختیاری خود را به پول بفروشید؟ خواهش میکنم قبل از پاسه دادن کمی فکر کنید. واقعاً حاضرید؟

احتمالاً من در نوبت دوم باید پاداش را بیشتر کنم شاید موثر شود. اما جائی میرسد که دیگر نمیتوانم پاداش مالی را بیشتر کنم و شما به این نتیجه میرسید که تمام عشق شما به کارتان با چند تومان پول معامله و ارزش گذاری شده است. آن زمان چه حس و حالی خواهید داشت؟

اینجا قبل از ارائه یک مثال باید یک نکته را یادآوری کنم که پاداش مالی با تأمین مالی فرق دارد. اگر من شما را نیازمند نگه دارم و حق شما را نپردازم و پرداخت حق شما را منوط به سطحی از عملکرد کنم، شما به ظاهر همیشه میکوشید که به آن سطح برسید، گرچه احتمالاً دائماً با خود درگیری درونی خواهید داشت، فکر میکند که بیگاری میکنید، حس خوبی ندارید که برای دریافت حقتان باید مثلاً به فلان عدد در فروش برسید. شما اینجا عملکرد را نشان میدهد، اما به محض قطع شدن آن نیاز (چه کارفرما قطع کند و چه شما نیازتان از جای دیگر رفع شود) شما دیگر میل و رغبتی به رسیدن به آن سطح نخواهید داشت.

پس پاداش مالی با رفع نیاز مالی فرق دارد، این تفاوت را مورد توجه قرار دهیم.

مثالی که میخواهم بزنم را حتماً شنیده اید. داستان پیرمردی مدبری است که در منطقه ای زندگی میکرد. بچه ها هر روز عصر که از مقابل منزل او رد میشدند، با سر و صدای زیاد قوطیهای خالی را شوت میکردند و با صدای بلند با هم شوخی میکردند. پیرمرد به آنها مراجعه کرد و گفت: من خیلی از این سرو صدا و شور و هیجان شما لذت میبرم و میخواهم روزی 10 دلار بابت این کار به شما پاداش بدهم. بچه ها با خوشحالی پذیرفتند و این کار چند روزی ادامه داشت.

چند روز بعد پیرمرد به بچه ها مراجع کرد و گفت: متاسفانه حقوق بازنشستگی من کم شده و از امروز فقط میتوانم یک دلار بابت این شور و هیجان به شما پرداخت کنم. بچه ها اعتراض کردند که تو فکر کرده ای ما بیکاریم که هر روز بیائیم اینجا و سر و صدا کنیم که تو لذت ببری؟ لازم نیست، ما به محله دیگری خواهیم رفت که قدر کارمان را بدانند.

در اینجا این پیرمرد انگیزه درونی بچه ها را تبدیل به یک انگیزه بیرونی کرد و بعد از مدتی هم آن عامل انگیزش را حذف کرد. بچه ها هم کار را رها کردند.

حالا ما چقدر مشابه این کار را انجام میدهیم؟

وقتی گفته میشود که یک تشکر زبانی، گذاشتن یک کارت روی میز همکارمان که رویش نوشته باشیم “کار دیروزت عالی بود، ممنون” بیش از یک چک مالی اثر دارد، همین داستان است. ما آن چک را میدهیم، ماه اول او خوشحال میشود، اما ماههای بعدی چه میشود؟ او تا چه زمانی حاضر است به جای اینکه عضو موثر ما باشد، یک منبع هزینه ما باشد؟

بگذارید روده درازی را با یک خاطره شخصی کامل کنم.

سال 1369 با 16 هزار تومان حقوق به صورت پاره وقت در سازمانی کار میکردم. پروژه مهمی را کار میکردیم که من کارشناس آن پروژه بودم. کار باید تحویل داده میشد و خیلی عقب بودیم. باید حدود 500 برگ نقشه تولید میشد و ما اصلاً آماده نبودیم. آن روزها هنوز روزگار کاغذ کالک و ترسیم جوهری با دست (راستی میدانید راپید چیست؟) بود. در شرکت 2 دستگاه PC از رده XT داشتیم که ظرفیت هارد آنها 25 مگابایت (بله 25 مگا و نه گیگا) بود. تازگی نرم افزار اتوکد نسخه 8 یا 9 را نصب کرده بودیم و یاد گرفته بودم که با زبان اتولیسپ که در این نرم افزار هست، میتوان کارهایی را اتوماتیک کرد. کارهایی هم روی آن کرده بودم.

نشستم، خواندم و خواندم و سعی و خطا کردم تا برنامه ای نوشتم که به طور خودکار اطلاعات توپوگرافی (نقشه های زمین) را از یک فایل بخواند و آنها را با نقشه ای که ما میخواستیم تطبیق بدهد و مقطع به مقطع نقشه ها را تهیه و آن را خیره کند. چند بار سعی و خطا کردم تا مطمئن شدم که نرم افزار کار میکند. دردسرتان ندهم، ما آن شب تا صبح تمام نقشه ها را تولید و چاپ کردیم و صبح روز بعد آماده ارسال بودیم. مدیران شرکت که انسانهای بسیار شریفی بودند و هستند، چند وقت بعد یک چک پاداش به من دادند که مبلغش 39 هزار تومان بود. همینکه مبلغ پاداش بعد از این همه سال یادم مانده، نشان میدهد که چقدر دلچسب بود. ما آن روزها تلویزیون نداشتیم و قیمت یک تلویزیون خیلی خوب حدود 80 هزار تومان بود.

آن پاداش خیلی چسبید، گرچه من بیش از 20 سال دیگر هم در همان سازمان ماندم، اما هیچیک از پاداشهای بعدی به من انرژی بیشتر نداد، من هرگز به خاطر مسائل مالی آنجا نماندم، من صداقت، انسانیت و شرافت روسای آن روز و دوستان امروزم را دوست داشتم و ماندم. اما هرگز یادم نیست که کسی از من به خاطر اینکه آنجا را خانه خود دانسته بودم، مستقیم و شفاف تشکر کرده باشد. آنها به من فضای رشد دادند، خیلی چیزهای دیگر هم داشتم، درآمد عالی داشتم، تقریباً هر کار میخواستم میکردم، شاید به اندازه یک سهامدار اختیار داشتم، اما مستقیم به من گفته نشد که متوجه هستیم که تو اینجا را خانه خود میدانی. این کمبود تا امروز هم با من هست.

مدیران عزیزی که تشکر مستقیم از همکاران خود را حمل بر ریا میکند، میگوئید با رفتارم نشانش میدهم یا خودش باید بفهمد، این کار خوب است او هم میفهمد، اما بدانید که گاهی باید در چشم طرفت نگاه کنی و به او بگوئی که چقدر قدر زحمات و دلسوزی اش را میدانی. چشم در چشم. آن وقت او با همان انگیزه درونی یک عمر برایت میماند، وگرنه حتی یک عمر هم که بماند، با انگیزه شاید نباشد.

در همکاری با مشاوران و پیمانکاران هم وضع همین است. مشاوری که با انگیزه میاید و برایت کار میکند، نیاز دارد که به او انرژی درونی بدهی، اگر حق الزحمه اش را نمیدهی یا سخت میدهی، گاهی صدایش کن و مستقیم به او بگو که چقدر برایت اهمیت دارد. اما ما گاهی درست عکس عمل میکنیم. ارتباطمان را کم و محدود میکنیم، در مسائل کمتری با او مشورت میکنیم، حق الزحمه اش را دیر و سخت میدهیم، توجه نمیکنیم که چطور برایمان انرژی میگذارد و چطور کار میکند، معتقدیم که دارد پولش را میگیرد و بعد که کیفیت کارش افت میکند، میگوئیم سیر شده است، یا خوشی زده زیر دلش!

گاهی باید کمی عمیق تر نگاه کنیم…انگیزه های درونی افراد را نابود نکنیم.

طولانی شد، ببخشید. چشم به راه تجربه های شما هستم.

بی انصافی است اگر در این حوزه به این گفتار عالی آقای دنیل پینک از سایت تد هم اشاره نکنم.

سربلند باشید