از دیسک تا DISC

عمده مطالب این وبلاگ مربوط به مباحث رفتار سازمانی و مدل رفتاری دیسک (DISC) است. نکات زیادی در مورد این مدل و استفاده از آن هست که باید با جزئیات مورد استفاده قرار گیرند. عدم توجه به این نکات ممکن است استفاده کننده را با ابهام یا حتی تناقضهایی مواجه کند. من در حد بضاعت تلاش میکنم که هر از گاهی یکی از این نکات را با جزئیات بیشتر، باز کنم. این نوشته مربوط به همین تفاوتهاست. تصویر فوق، مربوط به روی جلد کتاب آقای پروفسور مارستون است که زیربنای مدل رفتاری DISC است.بر اساس آخرین بررسی بازار انجام شده (مربوط به کمتر از یک سال قبل) اکنون 77 شرکت در سراسر جهان تفاسیر خود را از این مدل ارائه میدهند و در این حوزه فعالیت میکنند. همه این تفاسیر و برداشتها متکی به همان مدل اولیه پروفسور مارستون هستند که در دهه 20 میلادی ارائه کرده بود. اما در برداشت از آن مدل، در برخی از تفاسیر، برخی رفتارهای منتسب به یکی از شاخصه ها میشوند و در برخی برداشتها به شاخصه های دیگر.

در مدل مارستون، رفتارها دو بار به دو دسته تقسیم میشوند. مثلاً افرادی که اهل دوری از تقابل نیستند، ممکن است D یا C باشند. به عبارت ساده، کسانی که ایراد میگیرند و تذکر میدهند و از تذکر دادن هم ابائی ندارند، ممکن است یکی از این دو شاخصه را داشته باشند. اما اگر رفتارهای آنها آغازگرانه باشد، در گروه D و اگر عکس العملی باشد، در گروه C طبقه بندی میشوند.

بنابراین اگر شما نشانه شناسی کنید و نشانه ها را درست با هم ترکیب نکنید، کاملاً محتمل است که یک فرد D را C و یا برعکس ارزیابی کنید. به همین دلیل هم هست که بسیاری بر این باورند که تا زمانی که تسلط و درک مناسبی از مدل بدست نیامده باشد، بهتر است از نشانه شناسی احتراز شود.

یکی از تفاوتهای برداشتهای مختلف از مدل اولیه همینجاست. در برخی برداشتها، برخی رفتارها به D نسبت داده شده اند، در حالیکه در برداشتهای دیگر، همان رفتار، البته با کمی تفاوت، به شاخصی دیگر. اختصاص یک رفتار به دو شاخص مختلف، معمولاً در عمق مدل رخ نمیدهد، بلکه در زمانی رخ میدهد که از داوطلب در مورد میزان نزدیکی یا شدت یک رفتار در او از وی سوال میشود و مقایسه بین رفتارهای پرشدت و کم شدت انجام میشود.

در هر کدام از این مراحل، اگر تفاوت برداشتی وجود داشته باشد، ممکن است رفتارهای D فرد با رفتاری C در وی مخلوط شوند و ارزیابی درست انجام نشود.

یکی دیگر از تفاوتها هم در تیپ بندی انسانها از دیدگاه رفتاری است. در هر برداشت افراد بر اساس ترکیب شاخصه های رفتاری خود در یک گروه قرار میگیرند. این یکی از مبانی در مدلسازی است که البته باید با دقت کافی (نه زیاده و نه کم) انجام شود. در برخی برداشتها شیوه های رفتاری به تعدادی محدود، مثلاً 10 تا 20 تیپ تقسیم بندی میشوند و تمام رفتارهای فرد در تمام حوزه ها (مدیریت، تعامل، فروش، متقاعد سازی، ارائه مطلب و …) بر اساس این تیپ بندی ارائه و تحلیل میشود. در برداشتهای دیگر تعداد تیپها بیشتر و گاهی بسیار بیشتر میشود. مثلاً در قرائت توماس اینترنشنال، افراد بسته به دیدگاه مورد نظر به تعداد تیپهای بیشتر تقسیم میشوند. مثلاً برای تیپ بندی از دیدگاه شیوه رفتاری در فروش، افراد به بیش از 200 تیپ رفتاری مختلف تقسیم میشوند. بدیهی است که هر قدر تعداد تیپها بیشتر باشد، تفاوتهای ریز تری دیده خواهد شد و البته ممکن است برخی سلیقه شان این باشد که این قدر تفاوتهای ریز را دیدن، سودی ندارد.

برای درک این تفاوتها خوب است که نمونه ای از گزارشهای هر برداشت مشاهده و مطالعه شود و چه بهتر که این کار بر روی یک فرد ثابت انجام شده و نتایج با برداشت ما از آن فرد که بهتر است شناخت خوبی از او داشته باشیم، با نتایج گزارشها مطابقت داده شود.

ریشه این تفاوتها در آن است که صاحبان آنها چقدر یافته های مدل را مورد بررسی و کنترل قرارداده و این تفاوتهای ریز را مورد توجه و ارزیابی قرار داده باشند. مثلاً یکی از شرکتها که طرفدار تعداد تیپ کمتر است، اخیراً به این نتیجه رسیده که یک تیپ به تیپهای قبلی باید اضافه کند. احتمالاً چون در عمل مشاهده شده که رفتارهای این تیپ تطابق مناسبی با هیچیک از تیپها ندارد. این نشان ضعف نیست، نشان پویائی است.

انگیزه این نوشته ناشی از برخوردی بود که اخیراً با یک مدیر محترم داشتم. ایشان چند سال قبل در آزمون دیسکی  شرکت کرده بودند و برای ایشان شاخص D همتراز شاخص C ارزیابی شده بود. ایشان فردی دقیق و کامل طلب بود، در جلسات هر سخنی را از هر کسی به راحتی نمیپذیرد، اما داد نمیزند، پرخاش نمیکند، سالهاست در همان خانه ای که بوده، زندگی میکند، تنوع طلب نیست و …. اینها نشان از آن است که در تمایز بین D و C در ایشان خطائی وجود دارد. از این موارد نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا مشاهده میشود و شرکتهای پویا بر همین اساس دائم در پی بهبود مدلها و برداشتهای خود هستند.

یکی از نکاتی که به درک این تفاوتها و دوری از این خطاها بسیار کمک میکند، درک مفهوم صفات سازگار و ناسازگار، در زمانی هستند که دو شاخص با هم ترکیب میشوند. این ترکیب و درک سازگاری و ناسازگاری شاخصها کمک میکند که رفتارهای مشابه دو شاخصه را با هم جمع نکنیم و هر کدام را سر جای خود منظور نمائیم. این موضوع مفصل است و نوشته ای مستقل باید برای آن تهیه شود. نگرانم حوصله شما خواننده محترم را به سر برد.

همانطور که قبلاً هم نوشته ام، این ابزار هم مانند هر ابزار دیگری، باید خوب درک و شناخته شود، باید در مرحله ارزیابی به دقت سنجیده شود، تا در استفاده های وسیع و آتی مشکلی یا ناهمخوانی بروز نکند. یادمان باشد که موضوع بررسی ما انسان است، موجوی پیچیده که بعید است هیچ مدلی به زودی زود بتواند ادعا کند که این موجود را به خوبی شناخته است. البته ادعا که مانع و محدودیتی ندارد.

تلاش میکنم در مورد این تفاوتها بیشتر بنویسم. شما هم اگر نظر یا تجربه ای دارید، دریغ نفرمائید.

سربلند باشید