رفتار بهینه

دوستی شما را به صرف یک چلوکباب عالی در شهر تبریز دعوت میکند. دعوت او را میپیذیرید؟ اگر این دعوت در شهر شما اما در فاصله 2 ساعتی شما باشد چطور؟ اگر سر کوچه تان باشد، اما به جای آن دوست، شخصی معمولی و نه یک دوست باشد چطور؟ در تمام این تصمیمها ما در حال بهینه کردنِ تصمیم خود هستیم. این بهینه کردن چطور اتفاق می‌افتد؟ موضوع این نوشته مربوط به همین موضوع است.

ما برای رسیدن به یک هدف، از منابع خود مصرف میکنیم تا وقتی به هدف رسیدیم، به مقداری از همان منابع یا منابع جدید برسیم. به نظرم در طول زندگی ما دائماً این کار را تکرار میکنیم: جوانی میدهیم که مدرک تحصیلی بدست بیاوریم، عمرمان را میدهیم تا ثروت بدست آوریم، مسافتی را طی میکنیم و کالری مصرف میکنیم تا غذا بخوریم و کالری بدست آوریم و …..

راستی ما چه میکنیم؟ هر کدام از این تصمیمها چقدر بهینه (و نه درست) بوده اند؟ معیار ارزیابی راهی که آمده ایم چیست؟ مدلهای بهینه ای Optimal Models کارشان همین است که بهینگی این تصمیمها را ارزیابی و مهمتر از آن پیش بینی کنند. با جستجویی در اینترنت به مطالب متعددی در این حوزه خواهید رسید و من نه قصد دارم و نه میتوانم آنها را تکرار کنم. اینجا کمی برداشت خودم در این خصوص را با تاکید بر حوزه رفتارها مینویسم.

در مدلهای بهینه‌ای، در ساده ترین شکل، 3 شاخص تعریف میشود:

• نرخ یا معیار
• هزینه
• فایده

درک موضوع از این جا به بعد بسیار ساده است. ما همیشه در پی آن هستیم که معیار را حداکثر کنیم و این فقط با حداکثر نمودن فاصله میان هزینه و فایده معنی پیدا میکند. داستان ظاهراً بسیار ساده است. من برای چلو کباب به تبریز نمیروم، چون یک روز زمان من، بیش از یک پرس از آن چلو کباب ارزش دارد. اما نکته ای که مسئله را جذاب میکند این است که این مسئله تک بعدی نیست. این مسئله م در عمل چندین بعد دارد و این ابعاد برای هر فرد متفاوت است. چون ما انسانها متفاوت هستیم، ارزشهای متفاوت داریم و نیازهای متفاوت، بنابراین ماشین حسابهای ما با هم فرق دارند.

من حاضر هستم برای گذراندن ساعتی با دوستی که سالهاست او را ندیده ام و دنیایی خاطره با او دارم، حتی یک هفته وقت بگذارم اما شما ممکن است فکر کنید که من میتوانم نیمی از آن زمان را صرف با او بودن در تهران کنم و نیم دیگر را هم به کارهایم برسم. هر دو درست است، اما آن من هستم و این شما.

بنابراین تردید جائی شروع میشود که بپرسیم:[edsanimate_start entry_animation_type= “fadeInRight” entry_delay= “0” entry_duration= “0.5” entry_timing= “linear” exit_animation_type= “” exit_delay= “” exit_duration= “” exit_timing= “” animation_repeat= “1” keep= “yes” animate_on= “scroll” scroll_offset= “75” custom_css_class= “”]

• واقعاً چه چیزی را میخواهیم حداکثر کنیم؟ معیار ما چیست؟
• واقعاً هر کاری، چقدر هزینه دارد؟ جنبه های مختلف هزینه، مختلف هستند.
• واقعاً چه چیزی بدست میاوریم؟ هر دستاوردی برای هر نفر ممکن است متفاوت باشد.

[edsanimate_end]

اینجاست که پیچیدگیها رخ نشان میدهند و همینجاست که انتقادات به این مدل هم مطرح میشوند.

اجازه بدهید به محیط سازمانی برویم.

مدیری داریم که همه پروژه های را سر وقت انجام میدهد، هر نتیجه ای که به او محول میشود، بدون تردید محقق میشود، اما درصد رضایت و ریزش در واحد او بسیار بالاست. کسی انگیزه ندارد، همه مترصد ترک سازمان هستند و ….

در مقابل مدیری داریم که چابک نیست، نتیجه هایش تحقق 60-70 درصدی دارند، اما همه او را عاشقانه دوست دارند و برای او جان میدهند. کسی از واحد او نمیرود و همه میخواهند با او کار کنند.

مدل بهینه کدام است؟

اینجاست که گروهی به این مدل انتقاد وارد میکنند که بهینگی به خوب قابل تعریف نیست، حتی اگر هم باشد، دائمی نیست، حتی اگر دائمی هم باشد، از فردی به فرد دیگر و از سازمانی به سازمان دیگر ممکن است فرق کند و حتی شاید گاهی علیرغم اینکه میدانیم بهینه چیست، نمیتوانیم و نباید در حد بهینه کار کنیم. این انتقادها همه ناشی از این است که متر ما دینامیک میتواند باشد و مدلها (تقریباً هیچ مدلی) نمیتواند همه پارامترها را وارد کند و در نظر بگیرد.

اما بیائید منفی ها را نگاه نکنیم و به مفهوم توجه کنیم. مفهوم به ما میگوید که حساب هزینه هایت را نگاه کن. ببین چه چیزی برای تو هزینه است و چه چیزی برای تو فایده است. آنها را مقایسه کن، و سعی کن این فاصله را حداکثر کنی.

تا اینجا، نگاه ما شخصی بود و سپس شخصی-سازمانی. حالا بیائید نگاهی کلان تر داشته باشیم. بگذارید ارتفاع پروازمان را بالا ببریم و کلاً سازمانها را نگاه کنیم.

من میخواهم یک مدیرعامل انتخاب کنم و میخواهم کسی را انتخاب کنم که طبق مدل بهینه کار کند. آیا میتوانم حد بهینه سازمانم را شناسائی کنم؟ خیر چون خیلی زمان و اطلاعات نیاز دارد که من معمولاً ندارم. آیا میتوانم شدت رفتارهای او را که برای من هزینه دارد شناسائی کنم؟ خیر چون کسب شناختی چنین عمیق هم هزینه و حتماً خطا دارد. پس اینجا چه باید کرد؟

در این شرایط، باید از نرمها و نقاط مرجع استفاده کنم. من باید بتوانم معیارهای اصلی را شناسائی کنم، و باید به اطلاعات جوامع آماری هم دسترسی داشته باشم. در این فرد شاخصه ها را به صورت مطمئن اندازه بگیرم و با جامعه ای آماری که با من تطبیق دارد، مقایسه کنم.

مثلاً میتوانم این سوال را بپرسم که زحمت کشی، یا دقت، یا تعامل موثر یا …. در این فرد چه شدتی دارد؟ برخی از اینها را میتوان اندازه گیری کرد. در این نوشته نمیخواهم به ابزارها و روشهایی که در این حوزه هست، بپردازم. اگر شما خواننده عزیز رقبتی داشتید، عرض خواهم کرد.

وقتی اینها را اندازه گرفتم، باید در جستجوی معیاری باشم که در جامعه آماری از مثلاً مدیران عامل شرکتهایی که به نظر من موفق هستند، این شاخصها چه وشعیتی دارند. این اطلاعات به من میگوید که چقدر احتمال دارد که من هم با وجود این مدیر به چه جایگاهی برسم و برای رسیدن به آن جایگاه احتمالاً چه هزینه هایی باید تحمل کنم.

نکته اصلی در نوشته این است:

برخورداری از شاخصه های خوبی مثل دقت، یا مسئولیت پذیری یا برنامه داشتن، یا …. تا سقف، همیشه خوب نیست. گاهی شدت زیادی از این رفتارها آزارنده است و به عبارتی به هزینه اضافه میکند، بدون آنکه به منافع اضافه کند. مثلاً مسئولیت پذیری اگر از حد بگذرد، ممکن است شما را از فرصتهایی که از کنارتان میگذرند، غافل کند.

فرد سخت کوشی را در نظر بگیرید که همیشه از فرصتهایی که از دست داده، گله مند و آزرده است. یا کسی را در نظر بگیرید که همیشه گزارشهایی بسیار دقیق میدهد، اما فردای روزی که لازم بوده است. یا فردی رقابتی و نتیجه گرا را تصور کنید که در راه نتیجه، از خانواده و سلامت و افراد غافل است و …. حتماً شما هم مثالهایی از این دست دیده اید و حتماً آن تصویر را در شبکه های اجتماعی دیده اید که نوشته Too busy to improve.

حالا چه باید کرد و کلید غلبه بر این رفتارهای نابهینه چیست؟ کلید این موضوع در خودآگاهی است که اگر فرصتی بود، در خصوص مکانیزمهای مواجهه هم خواهم نوشت.

اگر شما هم تجربه یا نظری در این خصوص دارید، بفرمائید.

سربلند باشید